
Koncyliacja, czyli co?
Przyjęło się uważać, że rozwiązanie sporu może nastąpić w różny sposób. Biorąc pod uwagę element uczestniczenia w tym osoby trzeciej i zakres swobody stron wyróżniono cztery podstawowe typy rozstrzygnięcia sporu:
typ kontraktowy – rozstrzygnięcie jest możliwe na skutek porozumienia się samych stron, bez ingerencji i bez udziału osoby trzeciej
typ mediacyjno-koncyliacyjny – do rozstrzygnięcia dochodzi z pośrednictwem osoby trzeciej pozbawionej uprawnień władczych, jedynie wspierającej strony w poszukiwaniu samodzielnych rozwiązań
typ arbitrażowy – rozstrzygnięcie arbitra ma charakter wiążący, strony mają wpływ na wybór arbitra, czasem mają wpływ na wybór reguł/procedur
typ adjudykacyjny – rozstrzygnięcie sporu przez sędziego ma charakter wiążący, strony nie mają wpływu na wybór osoby sędziego, ani na określenie reguł obowiązujących przy rozstrzyganiu, ani na wybór procedury
Przyglądając się trybowi mediacyjno-koncyliacyjnemu, spróbujemy ustalić, co kryje się pod pojęciem „koncyliacja”.
Łacińskie słowo „conciliatio” oznacza „porozumienie”. Według słownika języka polskiego koncyliacja to „działanie mające na celu osiągnięcie przez strony pojednania” oraz „polubowne załatwianie sporów międzynarodowych przez powołanie komisji pojednawczej”1. Według słownika języka angielskiego Merriam – Webster „postępowanie pojednawcze – rozstrzygnięcie sporu w drodze wzajemnego i przyjaznego porozumienia w celu uniknięcia postępowania sądowego”.2 Jak wynika ze słownika synonimów, synonimy słowa „koncyliacja” to: arbitraż, mediacja, mediatorstwo, postępowanie polubowne, postępowanie rozjemcze, pośredniczenie w sporze, rozjemstwo, rozsądzanie, rozstrzyganie, rozwiązywanie sporów, sędziowanie, pojednanie.3 Wybór synonimów jest spory, ale biorąc pod uwagę wyżej wyodrębnione typy rozwiązywania sporów – wyłączymy ze zbioru synonimów „arbitraż”, „rozsądzanie”, „rozstrzyganie”, „sędziowanie”.
Pozostając w sferze rozumienia koncyliacji, jako działania przyjaznego, dobrowolnego, polubownego, zmierzającego do rozwiązania sporu, odrębnego od arbitrażu i sądownictwa, przybliżymy nieco opisy koncyliacji w polskim i przykładowym obcym porządku prawnym.
W artykule „Koncyliacja jako forma rozstrzygania sporów gospodarczych”, opublikowanym w MOP 1997/ Nr 2 dr hab. Andrzej Szumański podnosi że (…) „Pod pojęciem koncyliacji rozumie się jedną z form rozstrzygania sporów polegającą na tym, że spór istniejący pomiędzy stronami zostaje rozstrzygnięty przez osobę trzecią w sposób nie wiążący strony. W literaturze na oznaczenie instytucji prawnej „koncyliacji” używa się również określenia „mediacja”. Oba terminy oznaczają to samo i mogą używane zamiennie (…) Koncyliacja należy do tzw. alternatywnych sposobów rozstrzygania sporów (Alternative Dispute Resolutions) i razem z arbitrażem oraz tzw. interwencją biegłego (eksperta) jest przeciwstawiana sposobom tradycyjnym, do których należy z kolei przewód sądowy”4. W opracowaniu Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego „ Instytucja mediacji w kodeksie postępowania cywilnego” Natalia Wysokińska, wskazuje, że (…) „najbardziej znanymi metodami ADR oprócz mediacji są koncyliacja (przez niektórych uważana za synonim mediacji) facyliacja, mini-trial, med.arb. jury trail, multi-door courthouse”.5
Według innej definicji – „Koncyliacja jest metodą ADR w której strony sporu korzystają z koncyliatora (rozjemcy), który spotyka się ze stronami zarówno osobno, jak i wspólnie, próbując rozwiązać ich różnice/spór. Robi to obniżając napięcie, poprawiając komunikację, interpretując problemy, zachęcając strony do poszukiwania potencjalnych rozwiązań i pomagając stronom w znalezieniu wzajemnie akceptowalnego wyniku/rezultatu”.6
Subtelne różnice między mediacją, a koncyliacją można zauważyć korzystając na przykład z opisu koncyliacji na stronie australijskich sądów7.
W zamieszczonej informacji wskazuje się, że koncyliator może:
• posiadać specjalistyczną wiedzę i udzielać informacji
• zasugerować możliwości lub udzielić fachowej porady na temat możliwych opcji rozwiązania problemów w sporze
• aktywnie zachęcać uczestników do osiągnięcia porozumienia
Podobnie jak mediator, koncyliator:
- nie opowiada się po którejś ze stron, ani nie podejmuje decyzji czy lub jak rozstrzygnąć spór
- nie narzuca stronom decyzji, choć może sugerować rozwiązania
- nie decyduje, kto ma rację, a kto nie ma racji
- nie udziela porad
Porównując role mediatora i koncyliatora w systemie australijskim można zauważyć, że mediator bardziej skupia się na wyjaśnieniu procesu i zasad mediacji, na zapewnieniu każdemu uczestnikowi szansy na rozmowę, na wysłuchanie, na komunikacji ze stronami i między stronami, na zadawaniu pytań, aby pomóc uczestnikom zidentyfikować cele i umiejętnie i komunikować te cele oraz pragnienia i uczucia. Mediator pomaga w wyjaśnianiu zagadnień, w opracowaniu opcji i rozważaniach, czy rozwiązania są realistyczne. Mediator wpiera strony w dążeniu do osiągnięcia porozumienia, upewniając się, że wszyscy rozumieją swe stanowiska i uzgodnienia. Mediator w razie potrzeby może skierować uczestników do ekspertów (prawnych, finansowych i innych).
Główna różnica między koncyliatorem i mediatorem polega na tym, że:
- koncyliator bierze pod uwagę nie tylko pozycję prawną stron, ale także ich interesy handlowe, finansowe czy osobiste, często jest ekspertem w danej dziedzinie
- koncyliatorowi przyznaje się uprawnienia do proponowania ewentualnych rozwiązań i propozycji ugody, zaś mediator takich uprawnień nie posiada
Istotne jest, że w obu przypadkach jednak ostateczna decyzja o zawarciu ugody i jej kształcie należy do stron, koncyliator – tak samo jak mediator – nie narzuca stronom żadnych rozwiązań, nie podejmuje żadnych decyzji.
Czym jest więc koncyliacja?
Niewątpliwie koncyliacja jest metodą ADR, a więc metodą polubownego rozwiązania sporu. Ma charakter dobrowolny, jej wszczęcie i przebieg zależy od woli stron. W przeciwieństwie do metod sądowych i arbitrażowych – w koncyliacji strony mają wpływ na procedurę i na to, jakie będą przyjęte podstawy rozstrzygnięcia. W efekcie postępowania żadna ze stron nie jest pokonana, przegrana, ponieważ przyjęte rozwiązanie jest wypracowane wspólnie i satysfakcjonuje wszystkie strony.
Aczkolwiek występują różnice między koncyliacją i mediacją (jak wskazane w systemie australijskim), to obrocie międzynarodowym zdają nieco zacierać. Proces ten można na przykład zaobserwować w ewolucji ustawy modelowej UNCITRAL z 2002 roku o międzynarodowym postępowaniu pojednawczym w sprawach handlowych. Ustawa modelowa została zmieniona w 2018 roku – przede wszystkim dodano istotną i oczekiwaną część dotyczącą międzynarodowych porozumień ugodowych i ich egzekwowania. Jednocześnie zmieniono nazewnictwo – we wcześniejszych tekstach używano terminu „conciliation”/„pojednanie” (przy założeniu, że terminy „pojednanie” i „mediacja” są wymienne). Po zmianie użyto terminu „mediacja”, przy czym zmiana ta nie niesie merytorycznych implikacji. 8 Ustawa modelowa z 2018 była opracowywana jednocześnie z konwencją i w efekcie w dniu 7 sierpnia 2019 r. w Singapurze została otwarta do podpisywania Konwencja Narodów Zjednoczonych dotycząca ugód międzynarodowych zawartych w ramach postępowań mediacyjnych, a weszła w życie 12 września 2020 r.9 i 10
Konwencję singapurską przybliżymy w odrębnym wpisie, ponieważ ma znaczny potencjał wypromowania mediacji w handlu międzynarodowym.
W polskim systemie prawa pojęcia „mediacja” i „koncyliacja” można stosować zamiennie, zwłaszcza w świetle art. 1833a k.p.c. z którego wynika, że mediator prowadzi mediację, wykorzystując różne metody zmierzające do polubownego rozwiązania sporu, w tym poprzez wspieranie stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych, lub na zgodny wniosek stron może wskazać sposoby rozwiązania sporu, które nie są dla stron wiążące.
Treść przepisu, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2016 roku, wiąże się z założeniem, że istnieją różne metody rozwiązywania konfliktów, które należy dopasować do specyfiki konkretnej sprawy oraz rodzaju sprawy, uwzględniając różne potrzeby stron w mediacjach cywilnych, rodzinnych i gospodarczych. Jest także zgodna z szerokim rozumieniem pojęcia „mediacja” i realizuje prawną możliwość prowadzenia mediacji ewaluatywnej przewidzianej przez dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z 21.5.2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych.
Podsumowując:
niewielkie różnice, które można dostrzec między pojęciami „koncyliacja” i „mediacja” nie mają istotnego wpływu funkcjonowanie tych metod, jako narzędzi ADR. Obserwowane zmiany nazewnictwa w umowie modelowej UNCITRAL dotyczącej międzynarodowej mediacji handlowej i międzynarodowych porozumień ugodowych wynikających z mediacji z 2018 roku służą pewnemu uporządkowaniu, ale także promocji pozasądowych i poza arbitrażowych metod rozstrzygania sporów. W polskim porządku prawnym w regulacjach prawnych przyjęto określenie „mediacja”, pod którym rozumie się mediację ewaluatywną.
Agnieszka Grzesiek, Marzena Korzeniewska
źródła:
1.https://sjp.pwn.pl/slowniki/koncyliacja.html
2.https://www.merriam-webster.com/legal/conciliation
3.https://synonim.net/synonim/koncyliacja
4.MOP 1997 nr 2, dr hab. Andrzej Szumański „Koncyliacja jako forma rozstrzygania sporów gospodarczych”
5.http://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/34724/PDF/023.pdf
6.https://en.wikipedia.org/wiki/Conciliation
8.https://uncitral.un.org/en/texts/mediation/modellaw/commercial_conciliation
9.https://www.singaporeconvention.org